Ustalenie pozycji prawnej twórcy utworu wobec podmiotu, który wykorzystał jego pomysł we własnej działalności, wymaga rzetelnej analizy nie tylko samego pierwotnego utworu, ale również tego będącego przedmiotem sporu. Relacje między utworami podobnymi bywają bardzo złożone, a każda okoliczność może rzutować na prawną ocenę roszczeń ich twórców.

Powyższa obserwacja może stanowić podsumowanie dla prezentowanego tutaj wyroku Sądu Najwyższego (sygn. akt I CSK 257/15). Źródłem sporu, który trafił ostatecznie na wokandę Sądu Najwyższego, było dzieło stosunkowo nietypowe dla prawa autorskiego, a mianowicie projekt ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU) rowerzystów. Projekt taki, mający formę nieskończoną, stworzony przez agenta ubezpieczeniowego, został przekazany zakładowi ubezpieczeniowemu w ramach konkursu zorganizowanego z okazji 200-lecia działalności zakładu.

Bazując na projekcie agenta zakład stworzył, zatwierdził, a następnie wdrożył w swojej działalności ogólne warunki kompleksowego ubezpieczenia rowerzysty. Jak wynika z opisu stanu faktycznego zakład tworząc własne OWU wzorował się na projekcie przygotowanym przez agenta. Przejął z tego projektu „pomysł utworzenia nowego – jubileuszowego produktu, lecz nie dokonał mechanicznego, językowego, czy też systemowego skopiowania ogólnych warunków ubezpieczenia przygotowanych przez agenta”. Oba były podobne, jednakże nie były takie same. Mimo tego autor nagrodzonych OWU rowerzysty wystąpił wobec z zakładu z roszczeniami z tytułu naruszenia praw autorskich, zarówno osobistych, jak i majątkowych. Wywodził je z przepisów obowiązujące ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst: ISAP)

Sąd Najwyższy rozpatrywał powyższy spór w trybie kasacyjnym, a jego rozstrzygnięcie okazało się niekorzystne dla agenta ubezpieczeniowego, twórcy OWU.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy przywołał racje obu stron i potwierdził słuszność stanowiska Sądu Apelacyjnego. Uznał on, że stworzone przez powoda ogólne warunki ubezpieczenia stanowią utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Znaczące było przy tym przypomnienie, że „dzieła podlegają ochronie tylko w tym zakresie, w jakim są twórcze”. Z kolei owa cecha „przejawiać się może we wszystkich warstwach utworów, niezależnie od przyjętej koncepcji ich budowy”. W konsekwencji – jak stwierdził Sąd – możemy dopatrywać się tej cechy „w zależności od sposobu ujmowania schematu budowy dzieła – w treści i formie utworu lub w jego planie wyrażania, znaczenia, treści pozatekstowej i formie tych planów oraz relacji między nimi.”

Ponadto Sąd Najwyższy za trafne uznał rozstrzygnięcia sądów instancyjnych w zakresie, w jakim dokonały one oceny wzajemnych związków pomiędzy utworem stworzonym przez powoda a utworem w postaci ogólnych warunków ubezpieczenia, którego twórcą był pozwany zakład ubezpieczeń. Dokonano jej m.in. pod kątem poszczególnych elementów, z których się one składają oraz ich struktury. Jednym z kluczowych dowodów dla tych ustaleń była opinia Instytutu Własności Intelektualnej.

W rezultacie jako poprawne Sąd Najwyższy określił stwierdzenie, że „utwór powoda był jedynie inspiracją dla stworzenia własnego utworu przez pozwanego. (…) Ustalenie w tym zakresie jest wyraźne; utwór pozwanego nie był opracowaniem utworu powoda, lecz utworem samodzielnym jedynie inspirowanym ideą, która zawarta była w utworze powoda, tzn. stworzeniem ogólnych warunków ubezpieczenia rowerzysty”. To właśnie ta konstatacja okazała się rozstrzygająca dla sprawy.

Na tle powyższego wyroku warto przypomnieć o przydatnym w praktyce rozróżnieniu trzech kategorii utworów: (1) w pełni samoistnych, nieinspirowanych cudzym dziełem, (2) samoistnych, ale inspirowanych, oraz (3) niesamoistnych, w tym opracowań. Jak podkreślono w uzasadnieniu prezentowanego orzeczenia „ustalenie charakteru utworu pozwanego (samoistny czy zależny) należy do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, gdyż jest to fakt o charakterze prawotwórczym, który podlega dowodzeniu zgodnie z regułami określonymi w prawie procesowym cywilnym”.

Zob. AKTUALNOŚCI:  Wykład naukowy jako utwór…